Anthony Aquilina – Premio per la traduzione

Biografia

Il Professor Anthony (Toni) Aquilina è docente presso l’Università di Malta, nel Dipartimento di Traduzione, Interpretazione e Terminologia, ma collabora anche con la Faculty of Education (Scienze dell’Educazione) e con il Dipartimento di francese della Faculty of Arts (Lettere). I suoi settori di specializzazione sono la teoria e la pratica della traduzione dal francese in maltese e la letteratura francese e francofona dell’Ottocento e del Novecento.

Possiede il diploma in scienze dell’educazione del Malta College of Education, la laurea di primo livello in lingua e letteratura francese (B.A. Honours) dell’Università di Londra, e ha proseguito i suoi studi di specalizzazione in Francia all’Università di Poitiers (DI.M.A.V., M. ès L., D.E.A., D. ès L.). Ha partecipato a vari congressi internazionali sia a Malta che all’estero e ha pubblicato studi in riviste specializzate. È appassionato della traduzione di opere letterarie in maltese, specialmente dalla lingua francese, di cui segue l’elenco.

In riconoscimento del suo impegno a favore della diffusione della lingua francese a Malta è stato insignito dell’onorificenza di Chevalier et Officier dans l’Ordre des Palmes Académiques.

È nato nella città di Qormi, a Malta, nel 1954, è nel campo della traduzione ha al suo attivo i seguenti lavori:

Traduzione di opere letterarie francesi

“L’Arlesienne” di Alphonse Daudet, 1993.

“L’Eté” d’Albert Camus, 1997 e 2012.

“L’Amie de Madame Maigret” di Georges Simenon, 1999.

“Le Petit Prince” di Antoine de Saint Exupéry, 2000.

“‘Marroca’ et autres contes” di Guy de Maupassant, 2003.

“La symphonie pastorale” di André Gide, 2005.

“En attendant Godot” di Samuel Beckett, 2006.

“‘Le Donneur de l’eaubénite’ et autres contes” di Guy de Maupassant, 2007.

(Dall’inglese ) “Many Lives, Many Masters” di Brian Weiss, 2011.

“’L’Inutile beauté’ et autres histoires” di Guy de Maupassant, 2012.

“Le dieu du carnage” di Yasmina Reza, 2013.

“Comme s’il en pleuvait” di Sébastien Thiéry, 2014.

“Monsieur Ibrahim et les fleurs du Coran” di Eric-Emmanuel Schmitt, 2014.

Co-autore ed editore

“Théorie et pratique de la traduction littéraire français-maltais”, 2008.

“Glossarju Franċiż-Malti / Malti-Franċiż”, 2009.

“Glossarju Ġermaniż-Malti / Malti-Ġermaniż”, 2012.

“Literature in Translation”, 2013.

Studi letterari in antologie

“Jiflu minijiethom”.

“Symposia Melitensia – 1 e 4”.

“Il-Malti – LXXV / LXXVI / LXXVIII / LXXXIV”.

“Dawl Ġdid Fuq Vassalli”.

“Baħħara tal-Kelma”.

“L-Edukazzjoni hi Politika – Kitbiet Paolo Freire”.

“The Fair Land – an Anthology of Maltese Literature”.

Autore di sottotitoli in maltese di opere cinematografiche

“Les Choristes” di Christophe Barratier (con Mary-Jo Caruana).

“Fight Club” di David Fincher (con Simon Cassar).

“Le Havre” di Aki Kaurismäki (con Emanuela Vella).

Antologia

TESTO ANTOLOGIA: MALTESE

GUY DE MAUPASSANT

FUQ IL-BAĦAR

Lil Henry Céard

Dan l-aħħar qrajna fil-gazzetti l-linji li ġejjin:

Boulogne-sur-Mer, 22 ta’ Jannar – Il-korrispondent tagħna jgħidilna hekk:

“Diżgrazzja kerha għadha kif xeħtet f’biża’ kbir lill-popolazzjoni marittima tagħna li issa diġà ilha sentejn imġarrba. Il-maltemp ħakem id-dgħajsa tas-sajd taħt l-ordnijiet tal-padrun Javel, hi u dieħla fil-port, u xeħetha n-naħa tal-Punent fejn spiċċat tfarrket mal-moll fuq il-blat ta’ kontra l-mewġ.

“Minkejja l-isforzi tad-dgħajsa tas-salvataġġ u l-ħbula li nxeħtu permezz ta’ sparaċima għal t’apposta, ħallew ħajjithom erbat irġiel u ż-żagħżugħ tal-gverta.

“Il-maltemp għadu għaddej. Hemm il-biża’ ta’ diżgrazzji kbar oħra.”

Dal-padrun Javel min jaħbat? Jaqaw jiġi ħu dak ta’ b’id waħda?

Jekk l-imsejken raġel jitqalleb fil-mewġ, u forsi mejjet taħt it-tifrik tad-dgħajsa mġarrfa tiegħu, hu dak li qed naħseb fih jien, allura diġà kien involut tmintax-il sena ilu fi traġedja oħra, terribbli u komuni bħalma dejjem ikunu dat-traġedji kbar tal-baħar.

Dak iż-żmien, Javel il-kbir kien padrun ta’ dgħajsa tat-tkarkir.

Id-dgħajsa tat-tkarkir m’hawnx bħalha għas-sajd. Dgħajsa samma li tiflaħ għal kwalunkwe temp, żaqqha għat-tond, titbandal bla hedu bħal tapp tas-sufra mal-mewġ, dejjem barra, imsawta l-ħin kollu mill-irjieħ mielħa u qawwija tal-fliegu la Manche, dejjem sejra taħrat il-baħar bla ma tegħja, bil-qlugħ miftuħin, tiġbed fuq ġenbha mixbek daqsiex hija u tobrox ma’ qiegħ l-Oċean, waqt li taqla’ u tiġbor il-ħlejqiet kollha reqdin qalb il-blat, il-ħut ċatt imwaħħal mar-ramel, il-granċijiet tqal b’saqajhom imqass, il-gambli b’mustaċċihom għall-ponta.

Meta ż-żiffa tkun friska u l-mewġa qasira, id-dgħajsa tagħti bidu għas-sajda. Il-mixbek jitwaħħal mat-tul kollu ta’ zokk twil u rqiq tal-injam mimli ħadid li jitniżżel ġol-ilma permezz ta’ żewġ gumni jiżżerżqu fuq żewġ argni wieħed f’tarf u ieħor it-tarf l-ieħor tal-lanċa. U d-dgħajsa, hi u tinġarr mar-riħ u l-kurrent, tiġbed magħha dan it-tagħmir li jżarma u jqaxxar qiegħ il-baħar.

Abbord Javel kellu miegħu lil ħuh iż-żgħir, erbat rġiel u żagħżugħ tal-gverta. It-temp kien ċar u bnazzi meta ħareġ minn Boulogne biex imur ikala l-gangmu.

Biss, ma damx wisq ma qam ir-riħ, u kellhom iħabbtu wiċċhom ma’ burraxka li ġiegħlet ’id-dgħajsa tat-tkarkir tparpar. Laħqet il-kosta tal-Ingilterra; iżda l-baħar imqalleb kien qed iballat fuq l-irdumijiet, jaħbat għall-art u jagħmilha impossibbli għalihom jidħlu fil-port. In-naqra ta’ dgħajsa reġgħet qalgħet ’il barra u ġiet lura mal-kosta Franċiża. It-tempesta baqgħet ma ħallithomx jaslu sal-mollijiet, u għalqet qalb il-ragħwa, l-istorbju u l-periklu, kull aċċess għall-kenn ta’ xi port.

Id-dgħajsa tat-tkarkir reġgħet telqet għal darb’oħra, tigri fuq dahar l-ilmijiet, titbandal, titheżżeż, tnixxi, tissawwat bil-ħalel tal-ilma, iżda, madankollu, felħana, imdorrija f’tempesti qawwija bħal dawn li xi drabi kienu jżommuha ħames jew sitt ijiem tiġġerra bejn iż-żewġ pajjiżi ġirien mingħajr ma tkun tista’ tilħaq il-wieħed jew l-ieħor.

Imbagħad sa fl-aħħar, x’ħin kienet bejn sema u ilma, l-uragan ikkalma, u għad li l-mewġ baqa’ b’saħħtu, il-padrun ordna li jinxteħet il-gangmu.

Għaldaqstant inħareġ ’il barra mid-dgħajsa t-tagħmir li kellhom għas-sajd, u żewġt irġiel fuq quddiem u tnejn oħra fuq wara, bdew jerħu fuq l-argni ċ-ċwiemi li kien qed jinżamm bihom. Ma damx ma mess qiegħ il-baħar; iżda ġara li mewġa għolja mejlet id-dgħajsa; Javel iż-żgħir, li kien jinsab fuq quddiem jidderieġi l-mixbek hu u nieżel, għotor u driegħu nqabad bejn il-ħabel li għal waqt wieħed illaxka bl-iskoss u l-injam tal-argnu li kien qiegħed jiżżerżaq miegħu. Hu għamel sforz indemonjat ħalli jittanta jgħolli ċ-ċima b’idu l-oħra, iżda x-xibka diġà kienet bdiet tkarkar u l-gumna stirata b’xejn ma riedet iċċedi.

Ir-raġel jitkagħweġ bl-uġigħ għajjat kemm felaħ. Ilkoll grew biex jagħtuh l-ajjut. Ħuh telaq it-tmun minn idejh. Huma nxteħtu jissaraw mal-ħabel u minn kollox għamlu sabiex jaqalgħulu driegħu mħaxken taħtu. Kien kollu għalxejn. “Jeħtieġ li naqtgħuh”, qal baħri minnhom; u silet sikkina kbira mill-but, li b’żewġ daqqiet biha seta’ ċarrtu u salva driegħ Javel iż-żgħir.

Iżda jċarrtu kien ifisser li jintilef il-gangmu, u dak il-gangmu kien jiswa l-flus, ħafna flus, elf ħames mitt frank; u dan kien proprjetà ta’ Javel il-kbir, li ħwejġu ara biss min imisshomlu.

“Le, taqtax, stenna; ħa nolza biex nirkeb ir-riħ”, għajjat, qalbu mtertqa. Hawn hu ġera lejn it-tmun u dawru kollu kemm hu ’l isfel.

Id-dgħajsa bilkemm kemm tħarrket, miżmuma kif kienet minn dak il-mixbek jimmobilizzalha l-forza dinamika tagħha, barra milli kienet maħkuma mill-qawwa tar-riħ u tal-mewġ bla kontroll.

Javel iż-żgħir intelaq għarkupptejh, snienu mgħażża u b’ħarsa ta’ miġnun f’għajnejh. Ma lissinx kelma waħda. Ħuh reġa’ lura fejnu, bil-biża’ ma taqta’ xejn fuqu li xi baħri juża s-sikkina: “Stenna, stenna, taqtax; jeħtieġ nixħtu l-ankra.”

L-ankra nxteħtet sat-tarf nett tal-katina; imbagħad huma qabdu jissaraw mal-argnu kemm felħu biex jillaxkaw iċ-ċwiemi tal-gangmu. Sa fl-aħħar irħew, u ħarġulu driegħu mitluqa bla ħajja, ġo komma tas-suf imċappsa bid-demm.

Javel iż-żgħir kellu bixra ta’ wieħed belhieni. Neħħewlu l-ġersi minn fuqu u raw xi ħaġa tal-waħx, ċappa laħam bid-demm nieżel minnha gelgul tant li kont tgħid qed jinbeżaq minn ġo pompa. Hawnhekk ir-raġel ta ħarsa lejn driegħu u lissen: “Tfottejt”.

Imbagħad, billi l-emoraġija ġabet għadira demm fuq il-gverta tad-dgħajsa, wieħed mill-baħrin għajjat: “ Da’ sa jiżvina; jeħtieġ norbtulu l-vina.”

Huma għaldaqstant qabdu spaga, spaga kannella ħoxna midluka bil-qatran, u wara li dawruhielu ma’ driegħu, ’il fuq mill-ferita, issikkawha kemm felħu. Id-demm ma baqax ifawwar u bil-mod il-mod kien qed ibatti: sa ma spiċċa biex waqaf għal kollox.

Javel iż-żgħir qam bilwieqfa, driegħu jitbandal ma’ ġenbu. Qabdu b’idu l-oħra, qandlu, dawru, ċaqilqu. Kien għal kollox imtertaq; l-għadam imfarrak; il-muskoli biss kienu qed iżommu dil-parti ta’ ġismu. Qagħad jikkontemplaha b’ħarsa mitfija, ħosbien. Imbagħad qagħad bilqiegħda fuq qlugħ li kien hemm mitni, u sħabu wissewh biex iżomm il-ferita mxarrba li ma tmurx tinfetta bid-demla s-sewda.

Qegħdulu barmil ħdejh, u minn waqt għal ieħor, hu kien itella’ minnu b’tazza, u jbaħbaħ il-waħx ta’ ferita miftuħa bi ftit ilma ċar iċarċar għal fuqha.

“Aktar tkun komdu isfel”, qallu ħuh. Hu niżel, iżda reġa’ tela’ wara siegħa, għax xejn ma ħassu f’siktu sulu waħdu. U mbagħad, hu kien jippreferi l-arja ta’ barra. Reġa’ qagħad bilqiegħda fejn kien fuq il-qlugħ u beda jbaħbaħ driegħu mill-ġdid.

Is-sajda ħalliet qabda tajba. Il-ħut kbir żaqqhom bajda kien qiegħed mixħut hemm maġenbu, iferfer bl-ispażmi tal-mewt; hu qagħad iħares lejhom bla ma jieqaf iraxxax bl-ilma laħmu mtertaq.

Hekk kif kienu sa jidħlu lura Boulogne, qam riefnu mill-ġdid; u n-naqra ta’ dgħajsa reġgħet bdiet il-ġirja tagħha tal-ġenn, tiela’ u nieżla titkabras mal-mewġ, u triegħed lill-imsejken ferut.

Daħal il-lejl. It-temp baqa’ qalil sa ma sebaħ. X’ħin telgħet ix-xemx intlemħet mill-ġdid l-Ingilterra, iżda billi l-baħar kien anqas imqalleb, reġgħu qabdu triqithom lejn Franza kontra r-riħ, bit-tidwir.

Kmieni filgħaxija, Javel iż-żgħir sejjaħ lil sħabu u wriehom xi tbajja’ suwed li kellu, dehra tkexkex tassew ta’ taħsir fuq il-parti ta’ driegħu li ħassha barrietu.

Il-baħrin qalu x’jaħsbu huma u jħarsu:

“Ma niskantax jekk hi s-Sewda”, esprima ruħu wieħed minnhom.

“Aħjar jissulmustruha”, wissa wieħed ieħor.

Għaldaqstant inġieb l-ilma bil-melħ u ferrgħuh fuq il-ġrieħi. Il-ferut sfar, għażżaż snienu, tkagħweġ xi ftit; iżda ma għajjatx bl-uġigħ.

Imbagħad, meta battielu l-ħruq qal lil ħuh: “Agħtini s-sikkina tiegħek.” Ħuh newwilhielu.

“Żommli driegħi wieqaf ’il fuq; drittah, iġbdu kemm tiflaħ.”

Għamillu kif talbu.

U hawn huwa qabad jaqta’ driegħu hu stess. Qata’ bil-mod il-mod, b’attenzjoni, jaħsad l-aħħar ħjut tal-għeruq b’dik ix-xafra misluta daqs mus tal-leħja; u ma damx ma kien għad fadal biss biċċa żgħira minn fuq. Ħa nifs twil bi tnehida u gerwel: “Bilfors kelli nagħmilha. Tfottejt.”

Deher li straħ u kien qed jieħu nifsijiet qawwija. Hu reġa’ beda jferra’ l-ilma fuq il-biċċa driegħi li kien għad baqagħlu.

Bil-lejl it-temp kien għadu ħażin u ma setgħux jinżlu l-art.

X’ħin sebaħ, Javel iż-żgħir qabad driegħu mħanxar u qagħad jiflih fit-tul. It-taħsir kien feġġ. Sħabu wkoll ġew jifluh, u għaddewh minn id għal oħra, iteftfu fih, idawruh, u jxammu.

Ħuh qallu: “Aħjar tarmiha l-baħar dik issa.”

Iżda Javel iż-żgħir sibel: “Afli le! Tarax! Ma rridx qed ngħidlek. Dan tiegħi, le, ladarba driegħi.”

Hu reġa’ ħadu u qiegħdu bejn riġlejh.

“Mhux se żżommu milli jrabbi l-marċa b’daqshekk”, qallu ħuh il-kbir. Hawn lill-ferut ġietu idea. Biex il-ħut ma jeħżienx meta jagħmlu żmien twil fuq il-baħar, kienu jimballawhom ġol-krietel tal-melħ.

“M’nistewx impuġġuh fis-selmura”, staqsieh.

“Tabilħaqq”, stqarrew l-oħrajn.

Hawn huma żvojtaw wieħed mill-krietel, diġà mimli bil-ħut li kienu qabdu fil-jiem ta’ qabel; u fil-qiegħ nett poġġew id-driegħ. Ferrxu l-melħ fuqu, imbagħad qiegħdu l-ħut lura f’posthom, waħda waħda.

Wieħed mill-baħrin biex jiċċajta qal: “Sakemm ma nispiċċawx inbigħuh fl-irkant.”

U kulħadd infexx jidħak, minbarra l-aħwa Javel.

Ir-riħ kien għadu qed jonfoħ. Intlemħet Boulogne u baqgħu għaddejjin kontra r-riħ bit-tidwir sal-għaxra tal-għada filgħodu. Il-ferut ma waqafx jixħet l-ilma fuq il-ġerħa li kellu.

Minn ħin għall-ieħor hu kien iqum jimxi minn naħa s’oħra tad-dgħajsa.

Irnexxielhom sa fl-aħħar jidħlu gewwa fil-port.

It-tabib eżamina l-ferita, u qatagħha li kienet ġejja għall-aħjar. Infaxxahielu sew u ordnalu l-mistrieħ. Iżda Javel ma riedx imur f’soddtu mingħajr ma jkun reġa’ ħa driegħu; u mar malajr lura fil-port biex isib il-kartell li hu kien ħażżu b’salib.

Battluh quddiemu u hu ħa driegħu mill-ġdid, ippreservat tajjeb fis-salmura, imkemmex, imreżżaħ. Kebbu f’xugaman li ġab miegħu għal dak l-għan, u daħal lura f’daru.

Martu u wliedu flew fit-tul id-driegħ mejjet tal-missier, messewlu subgħajh, neħħewlu l-frak tal-melħ li kien għad baqa’ taħt difrejh; imbagħad ġabu mastrudaxxa biex jaħdimlu tebut ċkejken.

L-għada l-ekwipaġġ kollu tad-dgħajsa tat-tkarkir imxew wara l-funeral tad-driegħ imħanxar. Iż-żewġ aħwa, maġenb xulxin, mexxew il-korteo funebri. Is-sagristan tal-parroċċa żamm il-katavru taħt abtu.

Javel iż-żgħir ma baqax ibaħħar. Kiseb naqra ta’ mpieg il-port, u meta aktar tard kien jitkellem fuq l-aċċident li kellu, kien iżid jgħid lis-semmiegħ tiegħu minn taħt l-ilsien: “Kieku ħija kien lest jaqta’ l-ħabel tal-gangmu, kieku driegħi għadu għandi, żgur mhux forsi. Iżda dak, ma tmisslux ħwejġu kif ġieb u laħaq.”

(12 ta’ Frar 1883)