
Aleksej LEONTIEV – Premio traduzione
“Premio Ostana scritture in Lingua Madre” edizione 2018
Lingua ciuvascia (Russia)
Biografia
Aleksej Leontiev (Anat Timĕrkassi/Nižnee Timerčeevo, Ciuvascia, Russia, 1956) è stato giornalista, professore presso la facoltà di giornalismo dell’Università Statale Ciuvascia tra il 1998 e il 2015. Attualmente lavora come ricercatore presso l’Istituto Ciuvascio di Scienze Umane, il principale centro di ricerca della Ciuvascia in letteratura, arte, filologia, storia, archeologia, etnologia e sociologia.
Eletto redattore capo di Kommunizm yalavĕ (Bandiera comunista), principale giornale in lingua ciuvascia, che nel 1991 riprende il nome storico di Hypar (Notizia), mantiene questo incarico fino al 2014 e come corrispondente è inviato due volte in Cecenia (1995 e 1997).
Dal 1998 al 2014, in qualità di direttore generale di Hypar, principale casa editrice di periodici in ciuvascio, cura la pubblicazione di vari libri. Nel 2007 fonda la rivista letteraria e culturale LIK, in ciuvascio e russo, di cui è editore fino al 2015. Deputato al parlamento della Ciuvascia nella prima legislatura democraticamente eletta (1994-1998), nel 1992 è tra i fondatori del Congresso Nazionale Ciuvascio, la principale organizzazione nazionalista ciuvascia di cui è vicepresidente dal 1997 al 2017.
Oltre a innumerevoli articoli e interviste in ciuvascio (e in russo) Aleksej Leontiev ha pubblicato quindici libri nelle due lingue, tra cui, nel 2011, un volume sulla storia del quotidiano Hypar fondato nel 1906. Ha pubblicato quattro volumi di testi di Nikolaj Nikolskij, il primo editore di Hypar. Il suo ultimo lavoro è Çăvaş natsi kongresĕ 1992-2017 Čuvašskij nacional’nyj kongress, vasto compendio di documenti prodotti dal Congresso Nazionale Ciuvascio nel corso della sua storia.
Il suo lavoro come traduttore si è finora concentrato sulle traduzioni in ciuvascio della letteratura russa, poiché queste sono le lingue che conosce bene.
Tra il 2006 e il 2012, ha pubblicato sei volumi di Alekandr Grin, che comprendono sei romanzi e ottantanove storie. Nel 2013 è uscita la sua traduzione di due romanzi di Aleksej Tolstoj: L’iperboloide dell’ingegnere Garin e Aelita. Le sue traduzioni in ciuvascio di Un eroe del nostro tempo di Michail Lermontov e due volumi di romanzi e storie di Jack London, tra cui Zanna Bianca (tradotto da versioni russe) sono in attesa di pubblicazione.
Motivazione
Nel panorama letterario in lingua ciuvascia, in cui le traduzioni sono scarse e la poesia abbonda, le traduzioni letterarie di testi in prosa di Aleksej Leontiev con un linguaggio non inquinato che non cede nell’artificiosità, rappresentano un contributo alla letteratura ciuvascia che non ha eguali per qualità e quantità. Sfortunatamente, la rapida diminuzione dei lettori, molto maggiore della riduzione del numero di parlanti, rende difficile la pubblicazione e la diffusione delle sue opere. Il Premio Ostana intende rendere merito alla sua opera di promozione e modernizzazione della lingua.
Antologia
TESTO ANTOLOGIA: CIUVASCIO
Джек ЛОНДОН
ШУРӐ АСАВ ШӐЛ
Роман
ПӖРРЕМӖШ ПАЙ
Пӗрремӗш сыпӑк
Тупӑш хыҫҫӑн
Пӑрпа витӗннӗ юхан шывӑн икӗ ҫыранӗ хӗррипе чӑрӑш вӑрманӗ тӑсӑлать, ‒ тӗттӗм, сивлек. Тин ҫеҫ алхасса иртнӗ ҫил пасарнӑ йывӑҫсен шурӑ пӗркенчӗкне сирсе ывӑтрӗ те ‒ халӗ вӗсем хуп-хура, тискер, ҫывхарса килекен ӗнтрӗкре пӗр-пӗрин ҫумнелле тайӑлнӑ. Йӗри-тавра тарӑн шӑплӑх хуҫаланать. Пӗтӗм ҫак хутлӑх пурнӑҫ паллисӗр, хусканусӑр, пуш-пушӑ та сивӗ, ун ҫийӗн капланнӑ чӗме хурлӑх чӗмӗ теме те йывӑр. Кулӑ, анчах хурлӑхран та хӑрушӑрах кулӑ илтӗнет кунта, ‒ Сфинкс куллилле савӑнӑҫсӑрскер, хӑйӗн чунсӑрлӑхӗпе шартлама сивӗ пек кулӑ. Авалхи ҫак ӑслӑх-тӑнлӑх ‒ хуҫалла, тӗнче ҫийӗн ҫӗкленнӗскер ‒ пурнӑҫ харамлӑхне, кӗрешӳ харамлӑхне курнӑран кулать. Тата ку ‒ ҫын пурӑнман вырӑн, чӗри таранчченех шӑнса хытнӑ тискер Ҫурҫӗр хутлӑхӗ.
Ҫапах та унта чӗрӗскер темӗн куҫать, вӑл ҫын ҫуклӑха хирӗҫ хатӑрланать. Шӑннӑ юхан шыв варрипе ҫӳрев йытӑсен кӳлӗмӗ пырать. Вӗсен тӑлпаланчӑк ҫӑмӗ сивӗре пасарсах ларнӑ, сывлавӗ сывлӑшра хытса ларнӑ та тирӗ ҫинче пайӑрланать тейӗн. Йытӑсене чӗн хӑюсемпе кӳлнӗ, тир вӗренсем кӳлӗмрен тӑсӑлса хыҫалта шуса пыракан ҫунаран кӑкарӑннӑ. Ҫуна ‒ тупанӗсӗр, ун вырӑнне хулӑн хурӑн хуппи, ҫавӑнпа ҫуна талккӑшпех юр ҫинче. Ҫуна пуҫӗ ҫӳлелле авӑнчӑк ‒ хут чӗрки пек, капла ҫул ҫинчи ҫемҫе юр хумӗсене пусарма меллӗ. Ҫуна ҫинче тӗплӗн ҫирӗплетнӗ ансӑр, тӑрӑхла ешчӗк ларать. Унта ытти япала та пур: тумтир, пуртӑ, кофе савч, ҫатма; анчах куҫа чи малтанах тӑрӑнаканни ‒ ҫунан пысӑк пайне йышӑнакан ансӑр, тӑрӑхла ешчӗк.
Йытӑсен умӗнче сарлака йӗлтӗрлӗ ҫын аран-аран утса пырать. Ҫуна хыҫӗнче ‒ иккӗмӗшӗ. Ҫуна ҫинче, ешчӗкре, виҫҫӗмӗшӗ выртать, уншӑн ҫӗр ҫинчи ӗҫсем вӗҫленнӗ ӗнтӗ, мӗншӗн тесен Ҫурҫӗрӗн ҫын ҫуклӑх хутлӑхӗ ӑна хуҫнӑ та ҫӗнтернӗ, ҫавӑнпа та вӑл урӑх хускалаймасть те, кӗрешеймест те. Ҫурҫӗрӗн ҫынсӑр хутлӑхӗ хусканӑва юратмасть. Вӑл пурнӑҫа тапӑнать, мӗншӗн тесен пурнӑҫ ‒ хускану, куҫӑм, Ҫурҫӗр ҫын ҫуклӑхӗ вара мӗн хускалакана-куҫакана чарса лартма ӑнтӑлать. Тинӗс еннелле чупӑвне чарма вӑл юхан шыва шӑнтать; вӑл йывӑҫран сӗткенне ӗме-ӗме кӑларать, вара унӑн хӑватлӑ чӗри шартламара шӑнса кӳтет; анчах Ҫурҫӗр ҫын ҫуклӑхӗ этемӗн ҫине тӑраслӑхне уйрӑмах тилӗрсе те хаяррӑн аркатать, мӗншӗн тесен этем ‒ ҫут тӗнчери чи пӑлхавлӑ чӗрӗ чун, мӗншӗн тесен этем Ҫурҫӗр ҫын ҫуклӑхӗн кӑмӑлне хирӗҫ пӑлхав ҫӗклет, ҫак кӑмӑлӑн тӗп тӗллевӗ вара ‒ юлашкинчен кирек мӗнле хусканӑва-куҫӑма чарса лартасси.
Ҫапах та ҫуна умӗнче тата хыҫӗнче пурнӑҫран хальлӗхе уйрӑлман, никама пӑхӑнман харсӑр икӗ ҫын пырать. Вӗсен тумтирне лайӑх тунӑ ҫемҫе тир-мамӑкран ҫӗленӗ. Куҫ хупанкисем, пит ҫӑмартисем, тутисем вӗсен сывлӑшра хытакан сывлӑма пула пӑрлансах ларнӑ тейӗн, пӑр сийӗ айӗнче пит-куҫӗ курӑнмасть. Ҫакӑ вӗсене темӗнлерех мӗлке маски сӗмӗпе витет тейӗн, вӗсем леш тӗнчерен килнӗ виле шӑтӑкӗ чавуҫӑсем, мӗлкесене пытаракансем евӗр. Анчах ку мӗлке маскисем мар; вӗсем ‒ хурлӑхпа мӑшкӑл-кулӑ, шӑплӑх ҫӗр-шывне килсе лекнӗ ҫынсем, хӑйсен мӗскӗн мӗн пур вӑйне чӑрсӑр шухӑш-тӗллеве хывнӑ, ҫут тӗнче хӑвачӗпе кӗрешсе пӑхма йӳтӗмленӗ харсӑрсем; анчах ҫак тӗнче вӗсемшӗн космосӑн вӗҫӗ-хӗррисӗр анлӑ уҫлӑхӗ пекех инҫе, пуш-пушӑ тата ют.
Утмашкӑн сывлавне перекетлесе вӗсем чӗнмесӗр пыраҫҫӗ. Хыпашлама май пур пек шӑплӑх вӗсене пур енчен те хуптӗрленӗ. Шӑплӑх вӗсен ӑс-тӑнне пӑвать, ‒ шыв айĕнче çÿрекен çын ӳтне тарӑн ҫӗрти шыв ҫапла пусарать. Вӑл хӑйӗн саккунӗн чикӗсӗрлӗхӗпе тата ҫирӗплӗхӗпе пусмӑрлать. Вӑл вӗсен ӑнӗн чи-чи вӑрттӑн кӗтесӗсене ҫитеет, юри тунилӗхе, суйнине, этем чунне тивӗҫлӗ ытлашши пысӑк харкам хаклава хӗстере-хӗстере кӑларать, ‒ ҫаксем иҫӗм ҫырли сӗткенӗ тейӗн, унтан вӗсен шухӑшӗсене ҫапа-ҫапа кӗртет: вӗсем вилмелли ниме тӑман чӗрӗ чунсем, тусан пӗрчисем, шӑна-ӳпре кӑна, ҫавӑнпа та тӗлли-паллисӗр ҫулпа сӗнкӗлтетеҫҫӗ, ҫут ҫанталӑкӑн суккӑр вӑйӗсен вӑййисене асӑрхамаҫҫӗ.
Пӗр сехет иртрӗ, тепре, кӗске кунӑн тӗксӗм-кичем, шуранка ҫути сӳнме пуҫланӑ авӑкра йӗри-тавралӑхри шӑплӑха аякран вӑйсӑр улав ҫурса саланчӗ. Улав ҫӳлелле ӑнтӑлса ҫӗкленчӗ те чи ҫӳллӗ çемме-ĕнĕреве ҫитрӗ, унта тытӑнса тӑчӗ, чӗтрет, ‒ вӑйӑмне чакармасть-ха, унтан майӗпен-майӗпен тамалчӗ. Унра сивлек тилӗрӳпе выҫлӑх хаярлӑхӗ илтӗнмеççĕ тӗк ‒ ҫак сасса такамӑн пӗтнӗ чунӗн ӗсӗклевӗ вырӑнне йышӑнма пулатчӗ-тӗр.
Малта пыракан ҫын ҫаврӑнса пӑхрӗ, ҫуна хыҫӗнче суллана-суллана утакан юлташӗн куҫӗсене курчӗ те вӗсем пӗр-пӗрне пуҫ сӗлтсе илчӗҫ. Ҫав самантрах шӑплӑхра улавӑн тепӗр юхӑмӗ йӗппе тирнӗн сапаланчӗ. Ҫӳревҫӗсем чарӑнсах тӑнлаҫҫӗ, сасӑ ӑҫтан килнине палӑртасшӑн. Улав вӗсем тин ҫеҫ хыҫала хӑварнӑ юр пуш хирӗнчен килет.
Кӗҫех хуравласа тепӗр улав илтӗнсе кайрӗ, вӑл та таҫтан хыҫалтанах, анчах кӑшт сулахаярах.
‒ Билл, ара, вӗсем пире хӑвалаҫҫӗ-ҫке, ‒ терӗ малта пыраканни. Сасси унӑн хӑрӑлтатса тухать, яланхинчен урӑхларах, калаҫасса та вӑл ‒ йывӑррӑн, хӑйне хистесе.
‒ Вӗсем валли тупӑш сахал, ‒ хуравларӗ юлташӗ. ‒ Темиҫе кун ӗнтӗ мулкач йӗрне пачах та курмастӑп.
Ҫӳревҫӗсем шӑпланчӗҫ, улава тимлӗн тӑнлаҫҫӗ, вӑл вӗсен хыҫӗнче самантсерен тенӗ пек илтӗнет.
Тӗттӗмленсен вӗсем йыттисене шыв хӗрринчи чӑрӑшсем еннелле пӑрчӗҫ, кӗҫех канса вӑй пухма чарӑнчӗҫ. Ҫуна ҫинчен илсе лартнӑ тупӑк вӗсемшӗн сӗтел те, сак та. Кӑвайт тепӗр енче пӗр ҫӗре пухӑннӑ, чышӑнакан йытӑсем хӑрлатаҫҫӗ те тулашаҫҫӗ, тӗттӗмелле тарса кайма нихӑшӗн те кӑштах та кӑмӑл ҫук.
‒ Тем… вӗсем кӑвайт ҫумнелле ытлашши хытӑ тӗршӗнеҫҫӗ пек, ‒ терӗ Билл.
Кӑвар ҫине пӑр татӑкӗллӗ кофе савтне лартмашкӑн кӑвайт умне кукленнӗ Генри пуҫне сӗлтрӗ, анчах чӗнмест. Вӑл тупӑк ҫине вырнаҫсан, апат ҫиме пуҫласан тин калаҫма пуҫларӗ.
‒ Хӑйсен тирне сыхлаҫҫӗ. Вӗсене кунта тӑрантарнине пӗлеҫҫӗ, унта вара хӑйсем кам валли те пулин апата каяҫҫӗ. Йытӑсене улталаймастӑн.
Билл пуҫне пӑркаларӗ:
‒ Кам пӗлет вӗсене!
Юлташӗ ун ҫине кӑсӑкланупа тӗмсӗлчӗ:
‒ Эсӗ вӗсен ӑсӗ тӗлӗшпе иккӗленнине пӗрремӗш хут илтетӗп.
‒ Генри, ‒ терӗ Билл нимӗҫ пӑрҫине васкамасӑр чӑмланӑ май, ‒ эпӗ вӗсене тӑрантарнӑ чухне йытӑсем тулашнине асӑрхамарӑн-и?
‒ Чӑнах та, яланхинчен ытларах тӗрткелешрӗҫ, ‒ ҫирӗплетрӗ Генри.
‒ Генри, пирӗн миҫе йытӑ?
‒ Улттӑ.
‒ Акӑ мӗн… ‒ Билл хӑйӗн сӑмахӗсен пӗлтерӗшне ӳстерес йӳтӗмпе тӑхтаса тӑчӗ. ‒ Эпӗ те пирӗн ултӑ йытӑ тетӗп. Эпӗ михӗрен ултӑ пулӑ кӑлартӑм, кашни йытта пӗрер пулӑ патӑм. Пӗрин валли ҫитмерӗ, Генри.
‒ Эппин, йӑнӑш шутларӑн.
‒ Пирӗн ултӑ йытӑ, ‒ сӳрӗккӗн чӗнчӗ Билл. ‒ Эпӗ ултӑ пулӑ кӑлартӑм. Хӑрах хӑлхалли валли пулӑ ҫитмерӗ. Манӑн михӗрен тепӗр пулӑ илме тиврӗ.
‒ Пирӗн ултӑ йытӑ кӑна, ‒ хӑйӗннех ҫирӗплетрĕ Генри.
‒ Генри, эпӗ вӗсенчен пурте йытӑ тесе каламастӑп, анчах пулӑ ҫиччӗшне те ҫитрӗ.
Генри чӑмлама чарӑнчӗ, кӑвайт урлӑ йытӑсем ҫине пӑхрӗ те вӗсене тепӗр хут шутласа тухрӗ.
‒ Халӗ унта улттӑ ҫеҫ, ‒ терӗ вӑл.
‒ Ҫиччӗмӗшӗ тарчӗ, курса ӗлкӗртӗм, ‒ лӑпкӑ хистевлӗхпе хуравларӗ Билл. ‒ Вӗсем ҫиччӗнччӗ.
Генри ӑна шеллевпе тӗсерӗ те хушса хучӗ:
‒ Пирӗн санпа кирлӗ ҫӗре хӑвӑртрах ҫитесчӗ те…
‒ Ҫакна еплерех ӑнланмалла?
‒ Ак ҫапла. Эпир турттараса каякан ҫак тиеве пула эсӗ ху пек те мар, акӑ мӗншӗн сана турӑ пӗлес темӗскер сӗмленет.
‒ Эпӗ кун пирки шухӑшларӑм ӗнтӗ, ‒ чӑнласах хуравларӗ Билл. ‒ Вӑл чупса кайсан тӳрех юр ҫине пӑхса илтӗм те ‒ йӗр куратӑп; кайран йытӑсене шутларӑм ‒ вӗсем улттӑнччӗ. Йӗр вара ‒ акӑ вӑл. Пӑхса илес килет-и? Кайрӑмӑр ‒ кӑтартатӑп.
Генри ӑна нимӗн те хуравламарӗ, чӗнмесӗр малалла чӑмлать. Пӑрҫине ҫисе ярсан вӗри кофе ӗҫрӗ, ҫӑварне аллипе сӑтӑрчӗ те шухӑшлӑн евитлерӗ:
‒ Сан шухӑшупа, эппин, ку…
Тунсӑхлӑ вӑрӑм улав ӑна каласа пӗтерме памарӗ. Генри халӗ чӗнмесӗр тӑнлать, унтан хыҫалалла, тӗттӗмелле пӳрнипе тӗллесе пуҫланӑ сӑмахне вӗҫлерӗ:
‒ …хӑна ав ҫавӑнта-и?
Билл пуҫне сӗлтрӗ.
‒ Хӑть мӗнле пӑркалансан та урӑх нимӗн те шухӑшласа кӑлараймастӑн. Йытӑсем мӗнлерех тулашнине эсӗ ху та куртӑн-ҫке.
Тӑсӑмлӑ улав тӑтӑшрах та тӑтӑшрах илтӗнет, инҫетрен хуравласа ӳлеҫҫӗ, ‒ шӑплӑх чӑн-чӑн тамӑка ҫаврӑнчӗ. Улав пур енчен те киле-киле ҫапать, ҫавӑнпа та йытӑсем хӑранӑран кӑвайт ҫумнерех пӗр ушкӑна пуҫтарӑнчӗҫ, ҫулӑм вӗсен ҫӑмне ӗнтменни кӑна.
PARTNERS
The Ostana Prize celebrates the international support received
from the UNESCO International Decade of Indigenous Languages, and from two reference institutions in the linguistic field: the ELEN network (European Language Equality Network) and the NPLD network (Network to Promote Linguistic Diversity).