Adil OLLURI – Premio internazionale

“Premio Ostana scritture in Lingua Madre” edizione 2018

Lingua albanese (Kosovo)

Biografia

Nato a Krojmir nel 1984 (Repubblica del Kosovo) è scrittore in prosa, critico letterario e redattore della più antica rivista letteraria del Kosovo, Jeta e Re (La vita nuova). Fa parte del Club degli Scrittori del Kosovo, del quale è stato anche uno dei fondatori e attualmente è ricercatore di letteratura presso l’Istituto Albanologico di Prishtina.

Ha partecipato a diversi seminari letterari e ha pubblicato suoi lavori su riviste scientifiche e letterarie, nonché su quotidiani del Kosovo e dell’Albania. È autore di due saggi: Trilogjia postmoderne (La trilogia postmoderna, 2011) e Romani postmodern shqiptar (Il romanzo albanese postmoderno, 2011) con cui ha vinto nel 2012 il Premio nazionale di letteratura in Kosovo.

Nel 2013 ha pubblicato a Prishtina il libro di racconti brevi Shumë rrugë dhe një rënie (Molte strade e una caduta) tradotto in italiano da Iris Gjomemo-Hajdari e pubblicato in Italia dalla casa editrice Ensemble di Roma con il titolo La fiera dei sogni (2016), suo primo libro tradotto in italiano.

Del 2016 è il suo primo romanzo Bartësi i shpirtrave të përzënë (Il portatore delle anime esiliate), e in quello stesso anno ha presentato le sue opere alla “Fiera del Libro di Francoforte” e a “Più libri, più liberi”, annuale Fiera italiana della media e piccola editoria a Roma. Alcuni dei suoi racconti sono stati tradotti in inglese, ceco, tedesco, sloveno, bulgaro, esperanto e in lingua rom”.

Motivazione

Per le sue ricerche in ambito letterario (soprattutto per le tematiche riguardanti il postmodernismo letterario albanese, oggetto di due suoi saggi) e per l’originalità della sue opere in prosa (racconto breve e romanzo), apprezzate anche dalla critica accademica e dai media, Adil Olluri è oggi riconosciuto come il più interessante rappresentante della nuova generazione di scrittori del Kosovo.

La sua opera affronta e propone, con un linguaggio essenziale e diretto, le tematiche sociali, a volte scomode, che traggono origine dalla storia recente e drammatica vissuta dal popolo kosovaro.

Antologia

TESTO ANTOLOGIA: ALBANESE

Letra e një ushtari të huaj

në “Shumë rrugë  dhe një rënie” (2013).

E dashura grua,

Së pari të lus të më falësh për padijën dhe mungesën e mirësjelljes time që nuk të kam pyetur atë ditë si quhesh, dhe kjo më bën të hendikepuar, meqë në këtë letër do t’iu isha drejtuar me emër e mbiemër. Edhe pse nuk e di se si të thërrasin, asnjëherë nuk kam mundur ta harroj fëtyrën tënde të zbehur e të pluhurosur, me siguri duke ikur a duke u fshehur në ndonjë skutë mali. Nuk mund t’i harroj ata sy të tu bojëqielli, që derdhnin rrëke lotësh sa herë më shikonin mua, saqë më dukej se ata zvogëloheshin ose humbisnin fare sa herë që ndesheshin me të mitë. Ta them të drejtën prej asaj dite, nuk kam parë më aso sy që jepnin vetëm pikëllim, sado që kam qenë i pranishëm edhe në shumë vuajtje e ankthe të femrave të tjera. Por, jo, megjithatë në sytë e tyre kishte një lloj drite, por në sytë e tu, e dashura e panjohur, nuk më vëreje as më të voglin shkëlqim që mund ta kenë sytë e një femre. Më dukej se ata u errësuan dhe nuk e shihnin më botën përtej katër mureve dhe u bën gati ta shihnin përdhunimin, e më pastaj ndoshta edhe vdekjen, që e prisnin nga çasti në çast, si diçka thuajse të natyrshme në ato orë, së cilës nuk mund të ikësh kur je përballë një mashkulli të armatosur e të uniformuar, i cili e flet gjuhën serbe, të cilës, ti e dashura e panjohur, nuk ia dije asnjë fjalë. Nuk mund ta harroj bardhësinë e ndotur të flokut tënd, të palarë e të bërë dyll nga njolla balte, që kishin zhytur ballin dhe faqen tënde të majtë. Dhe mbi të gjitha, nuk mund ta harroj frikën tënde ndaj meje, të dridhurat e tua sa herë që sillesha nëpër atë dhomë të ngushtë, që kishte vetëm një dritare të vogël, përmes së cilës mezi depërtonte ndonjë rreze drite e atij dielli jo edhe aq të ngrohtë të atij fillim maji.

Po, po, ashtu është. Bash mirë më kujtohen ato ditë. Ishte fillim maji, kur diell kishte, por nxehtë nuk ishte, kur herë pas here shi binte, por nuk mund të ankoheshe se bënte ftohtë. Ishte mesi i pranverës, kur në vend të luleve kishim mbjellë rrënoja shtëpish, kur në vend se ta ndienim aromën e vesës së mëngjesit, shpirtrat tanë ishin mpirë me aromën e gjakut dhe të shpirtrave të vdekur e të pavarrosur me ditë të tëra. Ishin ditë behari dhe ne e kishim gjelbëruar natyrën me tymin dhe flakën e armëve tona. Pra, e nderuara e panjohur, ishin të çmendura ato ditë, ishte e marrosur ajo orë, kur jo fati, por ushtarët që unë i kisha nën udhëheqje të sollën në dhomën time.

Nuk mund ta imagjinoj se çfarë ke pasur në mendje, çfarë ke ëndërruar në orët e para të asaj dite, para se të të sillnin te unë. Ndoshta ke dashur që së bashku me të dashurin a burrin tënd të ikësh nga kjo llahtari, ku vdekja nga plumbi i pushkës, shpërthimet e granatave dhe thikat e ushtarëve të mi ishte bërë një përditshmëri më së e zakonshme, ku ta vrisje një burrë a ta përdhunoje një grua që fliste gjuhën e urryer, ishte një akt jashtëzakonisht normal e gjakftohtë, po aq sa mund të ketë qenë pirja e një çaji a një kafeje mëngjesi. Ndoshta ke qenë beqare dhe ke dashur që së bashku me prindërit, vëllezërit apo motrat e tua të shpëtosh nga ai vend, që atëbotë ishte bërë më i tmerrshëm sesa ferri, me të cilin na frikësonte kleriku ynë mjekërgjatë, i cili e mallkonte atë që nuk dihej se në ç’vend ndodhej, por e bekonte këtë që mund ta shihte me sytë e tij. Ndoshta ke menduar diçka më të bukur, më të këndshme për ta dëgjuar veshi i njeriut. Ku ta di unë!? Ndërsa, unë në ato orë të asaj paradite kam pasur vetëm një mendim që më sillej me orë të tëra nëpër kokë. E kam përfytyruar veten duke u shëtitur bulevardeve të qytetit tim dorë për dore me të dashurën time, Milenën, me të cilën u patëm njohur qysh para një viti, dhe atë m’u në ditën kur ajo e kishte dhënë provimin e fundit të vitit të dytë të studimeve në universitet. Gjatë agut të asaj dite më është fanitur buzëqeshja e saj, që më ka munguar aq shumë në ato ditë katrahure. Më mungonin fjalët e saj, plot jetë e ëmbëlsi, që nuk i dëgjova më asnjëherë. Sa shumë e urreja atë ditë në ato orë mëngjesi, e panjohura ime e nderuar, sa ia mora inati vetes dhe uniformës që bartja, sepse në vend që në ato çaste të isha me të duke e festuar njëvjetorin e lidhjes sonë, unë duhej të vrapoja me automatik në krah nëpër fshatra e rrugica të ngushta të vendit tënd. Me Milenën u ndamë menjëherë pas përfundimit të luftës, më saktësisht një muaj ditë pas daljes sime nga spitali, ku qëndrova me javë të tëra për shkak të një operimi të gjatë e të pasuksesshëm, si rezultat i të cilit më duhej të amputoja këmbën e majtë. Në fillim u ndjeva i dëshpëruar me këtë ndarje, por sot e kuptoj plotësisht të dashurën time të atëhershme. Me siguri nuk ka dashur të jetë më bashkë me një ish-luftëtar të dështuar, i cili përpos që e humbi këmbën e tij, i shkaktoj humbje edhe shtetit tonë hyjnor, duke mos qenë i zoti të vëjë ligj dhe rend në pjesën që kërkonte shkëputje.

Ah, e panjohura ime, sa ndihem keq që nuk kam mundur të ta shpjegojë në ato çaste se pse ajo ditë kishte rëndësi aq të madhe për mua. Assesi nuk mundja, se as unë, për dallim prej ushtarëve të tjerë të mi, nuk e dija asnjë fjalë të gjuhës tënde, e ti vetëm qaje, duke mos nxjerrë tingull tjetër nga goja. Unë herë rrija ulur mbi një tavolinë karshi derës, e herë sillesha rreth e rreth asaj dhome të ngushtë, muret e së cilës ishin aq të zhytura, e aq shumë jepnin aromë myku, thuajse ishte një kthinë skëterre e neveritshme, e bërë enkas për minj dhe fëlliqësira të ndryshme.

Lemerisë së asaj dhome i shtohej vaji yt tmerrësisht shpirtprekës, sa herë të shikoja drejt në sy ose sa herë që unë të afrohesha jo më shumë se gjysmë metër pranë.

Sa më shumë që të sodisja dhe sa më shumë që të afrohesha, në sytë e mi ngjaje me të dashurën time beogradase. Sekondë pas sekonde e minutë pas minute, flokët e tu, fytyra e jote, balli yt e sytë e tu ma kujtonin Milenën time, dhe kjo ngjashmëri rritej në sytë e mi nga çasti në çast. Nuk e di a kam pasur vetëm përfytyrime imagjinative në atë moment apo ka qenë rastësi fati që në njëvjetorin e lidhjes me të dashurën time të më shfaqej kipci i saj, dhe atë në çfarë rrethane se… Si robëreshë lufte, të cilën do të duhej ta shkërdheja si të gjithë të tjerat, dhe atë në një dhomë të mykosur, që nuk e përdornim për asgjë tjetër. Si një robëreshë e tillë, ishte pothuajse e obligueshme ta shkërdheja, por ja që nuk mundja. Sa herë që provoja të t’i prekja flokët, përpos lotit tënd që ma ligështonte shpirtin, më shpërfaqej para sysh edhe fëtyra buzagaz e Milenës, ashtu e bukur dhe e brishtë, siç ishte, duke më pritur skaj bulevardit me çantën e saj të kaltër dhe librat e saj universitarë. Për këtë dhe vetëm për këtë nuk mund të të prekja dhe kur ta shtrëngova dorën, ti e lëshove një zë tmerrësisht të përvajshëm, që më preku thellësisht. Nuk pata më kurajë të të mbaja aty brenda dhe të nxora nga ajo dhomë e mjerë. Të gjithë ushtarët e mi më shikun me habi dhe hamendësoheshin se ku po të dërgoja, ndërsa ti qaje e vetëm qaje, e unë nuk e thoje asnjë fjalë. Ndoshta, ishe i sigurt se po shkoje pakthyeshëm drejt vdekjes. Ndoshta, më parë do të dëshiroje të vdisje sesa ta përjetoje atë që e prisje.

Ushtarët, të cilët do të isha në gjendje që t’i vrisja që të gjithë, po ta merrja vesh që të kanë prekur me dorë, nuk më pyetën a nuk guxuan të më pyesin asgjë dhe unë duke të tërhequr ty për dore, mora rrugën drejt fshatit tënd dhe të dërgova rrëzë një bjeshke, te një bregore, ku prerazi ndahej vija mes tanëve, dhe ushtarëve tuaj, që ndonjëri mund të ketë qenë edhe vëllai yt. Në fund të kësaj bregore ishte një përroskë e vogël, prapa së cilës, përmes dylbive të mia, pashë ca shtëpiza najloni. Dhe, sapo i pashë këto pamje, hoqa dylbitë nga sytë dhe ta lëshova dorën dhe të dhashë shenjë që të ikësh, por ti nuk besoje, frikësoheshe, më shikoje me dyshim dhe si e mpirë. Ndoshta edhe ke menduar që do të vrisja pas shpine apo se ky do të ishte vetëm një mashtrim i imi.

Duke të shikuar se si ikje fluturimthi nga unë dhe duke e vrarë mendjen se pse nuk munda ta tregoj arsyen pse nuk të dhunova, sikurse femrat e tjera, ose së paku si nuk ta mësova së paku emrin, meqë aq shumë i përngjaje Milenës sime, papritmas më goditën dy plumba, njëri mbi gju dhe tjetri nën brinjë, të cilët më rrëzuan përdhe dhe më lanë për të vdekur në atë breg të blerueshëm, ku bari i njomë u skuq me gjakun tim. Nuk e kam ndier veten për të gjallë për një kohë të gjatë, deri kur e pashë veten në një nga sallat e operacionit në spital.

E nderuara ime e panjohur, ndoshta ty nuk do të bëjë aspak përshtypje fakti që unë po të shkruaj dhe kjo letër e një ushtari të huaj nuk do të bie asnjëherë në dorë. Ndoshta edhe je vrarë në atë kohë tmerri, kur vdekja na ndiqte pas ngado që shkonim e ngado që shihnim.

Trst: okoli leta 1912

Tam, kjer se začenja morje. Pravzaprav tam, kjer se morje od časa do časa prelevi v reko. Kjer Soča in Timava pospešita svoj sladkovodni izliv v Jadran in se zariše jasna, veličastna črta med sivozeleno svetlo prosojnostjo, ki se na trenutke prelije v kalno rjavino podtalnic in svetih voda, in temnozeleno gmoto Mediterana. Kjer izpod zemlje in z gora hrumi razpoloženje narave in se vali v poslednjo skrajnost svojega bivanja. Ta sladkovodni tok, ki utemeljuje sestop od lagunskega, peščenega čožotskega ribištva v slovenski ribolov, zajet v malajdo školjčnih obal od Štivana in Devina preko Sesljana, Nabrežine, Križa in vse do Kontovela, Barkovelj, Grljana in Trsta. To je, kar lahko gledaš s kraškega roba: kjer se srečata Kras in Mediteran, kjer se timijan, žajbelj, brnistra, paštni, obzidani z laporjem, in vonj po mornici prelijejo v kamen, hrast, brinje, rej in bore. Kjer je človek hibridno izbiral dvojno vlogo ribiča in kmeta za to, da je utemeljeval svoje preživetje v teh krajih, prav tu. In si s prodajanjem sadov morja in zemlje zgradil odnos z mestom, ki je nastajalo kot križanec med podeželjem in mestom, kjer ni dejanske ločnice med navadami in razvadami, ker je sestop iz zaledja proti mestu skozi stoletja opredeljeval in definiral vsakega posameznika.

Preliv voda kot stičišče dveh svetov, kjer se reka umiri, ko se spoji z morjem. Živa sladkovodnost podvodnih izvirov, starih brojev, ki spreminja plitkost mrtvega morja v sekvenco nepredvidenega rokava Sredozemlja, prehodni ris, v katerem se prepoznava slovensko obmorje: to je, kar vidiš s terasastega vrta na barkovljanski rebri, ko sedeš k pogovoru, na levi strani pa Trst in za njim Koper, ki zamejujeta Tržaški zaliv. Izpod figovca in v rahlo zasenčeni rožnatosti hortenzij. Na desni strani jasno razločiš, kje je izhodišče sladkih voda – konec ali začetek drugega sveta, sveta peščenih obal, neskončnih ravnin, sveta latinskih kadenc in običajev. In na levi odliv mesta v zalivu: Tergeste caput mundi.

Ta Tergeste je najbolje zapisan in definiran v književnosti, ki je izpostavila vse njegove značilnosti in značajske posebnosti: za Itala Sveva nihilističen, za Claudia Magrisa zaznamovan z mikrokozmosi, za Fulvia Tomizzo mesto, ki predstavlja obmejno razklanost, za Srečka Kosovela ožarjen in odprt v primerjavi z Ljubljano, za Borisa Pahorja opredeljen z grenkobo, za Dragotina Ketteja zaznamovan s presežnim in z odkritjem Mediterana, za Miroslava Košuto Trieste triste, vulgo Terst, za Jamesa Joycea karakteriziran od linguae francae, torej istrobeneškega-italijanskega dialekta in oštarijami, za Umberta Sabo vsidran v individualni umirjeni obup. In ta Trst je navdihnil tudi Charlesa Nodiera, Stendhala, Winkelmanna, Burtona, Andrića, zasidral se je vanje, tudi če so v Trstu preživeli samo kratka obdobja.

Ko se sprehodiš do konca Mola San Carlo in Trst gledaš od daleč, izstopa njegova večplastnost: avstro-ogrska arhitektura, ostanki starega Rima, slovensko zaledje, slovensko morje, istrski povojni eksodus, italijanski nacionalni (in nacionalistični) element. Ta večplastnost je zajeta tudi v tisti roži vetrov na koncu pomola: Stadt der Winde ga imenuje Veit Heinichen, naturalizirani Tržačan, morda poslednji, ki Trst zaznamuje kot svetovno prestolnico literature. Severovzhodna burja, južni veter z morja in mistral. Vetrovi kakor jeziki, ki se med seboj prepoznavajo samo na daleč, ne znajo pa poslušati drug drugega. Trst, prestolnica kave, soli, ribji trg, prestolnica Srednje Evrope, prestolnica ostrih etničnih, nacionalnih, ideoloških trenj in spopadov, emblem sveta pred in po prvi svetovni vojni, pred in po letu 1945. Prostor, kjer so že stoletja prisotne številne različice monoteističnih veroizpovedi, in obenem mesto, ki je po svojem izvoru in emporijski vokaciji izrazito laično. Mesto Edoarda Weissa, Freudovega učenca. Mesto duševnih nevroz Itala Sveva, Umberta Sabe, Marija Kogoja. Mesto, v katerem je Franco Basaglia v sedemdesetih letih dvajsetega stoletja udejanjil pomembno revolucijo na področju sodobne psihiatrije in v središče postavil človeka in ne njegove bolezni ter človeka skušal izzvati iz duševno bolnega stanja z odpiranjem v družbo in svet preko umetnostne izraznosti.

V književnosti je Trst zrastel v samoreferenčni sistem, ki se naslanja na mitsko vizijo svoje nacionalne identitete, ki je očitno neenotna in ki podleže razklanosti in duševnim boleznim, simptomu modernega sveta par excellence.

To je Trst Borisa Pahorja

(tratto dalla monografia di Tatjana Rojc,

Tako sem živel. Stoletje Borisa Pahorja,

Ljubljana, Cankarjeva založba 2013)

PARTNERS